متن آیت الله محمدقاسمی
دبیر آموزش و پرورش
عکاسان مهران محمدی
اکبر محمد زمانی
اسفرجان دیاری نهاده بر کرانه دشت، پشت نهاده بر کوه‌های بلند و برف‌گیر و رو به افقی پهناور با آسمان باز و آفتاب زر و دشت‌های بی در و پیکر، روزهایی با آسمان صاف و لاجوردی و شبانی با ستارگان رخشان، چونان مسافر کهنسالی است که از پس قرن‌های متمادی راه پیموده، از عهد ساسانی تاکنون و حالا با سکوت سرد و مبهم و رازآلودش نظر به آینده‌ای روشن دوخته است که باید به دست من و تو ساخته شود.
مسیرشناسی؛ از اصفهان تا اسفرجان
نزدیک به یک ساعت و نیم با شهر اصفهان فاصله دارد. برای رسیدن به روستای « اسفرجان» باید به طرف جنوب استان حرکت کنید. تقریباً 40 کیلومتر از شهرضا که بگذرید و رد تابلوها را بگیرید و به جاده غربی بپیچید به اسفرجان می‌رسید.
واژه شناسی؛ سبزپوشیده اسفرجان
بعضی واژه « اسفرجان» را ماخوذ از کلمه « اسف» و « اسب» گرفته‌اند و بعضی از ریشه‌ای معادل «سپاه» و « سپاهگیری» برشمرده‌اند که در هر دو صورت با وجه تسمیه « اصفهان» و «اسپاهان» قرابت دارد. در جایی آن را از واژه «اسفر» دانسته‌اند و معنای «درختزار و بیشه‌زار» و جایی «پوشیده از سبزه‌ها» را از آن اراده کرده‌اند. اما آنچه به واقعیت نزدیک تر است همان معنای اخیر است و انبوه درختان درهم و وجود درختان گردو که بعضی روایتگر تاریخ 500 ساله هستند، این معنای آخر را بیشتر مقرون به حقیقت نشان می‌دهند.
جاذبه‌های تاریخی؛ بند قلتشاه (تلفظ؟!)
بند تاریخی قلتشاه، قدیمی‌ترین سازه مرکب از سنگ و ساروج از نوع خود در اسفرجان و در محدوده شهرستان شهرضاست؛ بندی که در عهد ایلخانان مغول (غازان خان) در اواخر قرن ششم و به دست صدراعظم او قلتشاه بسته شده و از شواهد برمی‌آید که تا مدت‌های مدیدی پهنه وسیع پایین دست را زیرکشتزارهای وسیع می‌برده است، هرچند از تاثیر عواملی ناشناخته دچار شکست شده، اما بقایای آن نشان از استحکام آن در زمان خود داشته و دارد. این بند یکی از جاذبه‌های دیدنی روستای اسفرجان است.
جاذبه‌های مذهبی؛ امامزاده عبدالمطلب و مسجد ملک احمدی
«امامزاده عبدالمطلب» که از احفاد امام سجاد (ع) برشمرده شده به این خطه از کشور، رنگ و روی مذهبی بخشیده است و گنبد افراشته‌اش چنان نشانه‌ای افراشته به سوی آسمان است، ایشان به اتفاق یارانش در گذر از مسیر فلات مرکزی ایران، گرفتار عمال خلیفه عباسی شده و پس از جنگ و گریزهای متعدد در آباده، اقلید و ایزدخواست به طرف اسفرجان روی می‌آورد و بنا بر اقوالی در همین‌جا شهید و مدفون می‌شود، ملک احمد که از فرزندان او شمرده شده است در ضلع غربی اسفرجان در مسجدی که به نام او « مسجد ملک احمدی» شناخته می‌شود مدفون شده و این ها در دوره خلافت المستنجدبالله (حدود 500 ه.ق) اتفاق افتاده است. اما مسجد ملک احمدی که گویند بر جای معبدی ساخته شده است که قرن‌ها قبل از اسلام به دست هراگویه (سردار ساسانی) در این مکان برپا شده و پس از استیلای اسلام بر این منطقه به مسجد تغیر کاربری داده و ملک احمد نیز در گوشه‌ای از آن دفن شده است. سنگ های مزار که تا کنون در این منطقه و از زیر باغات انبوه یافت شده، بیانگر آن است که در زمان‌های طولانی اقامتگاه اقوام مختلف بوده است. قدیمی‌ترین سنگ قبر مربوط به شخصی به نام محمد ابن شاه حسین ظفری است که تاریخ آن سال 971 ه.ق را نشان می‌دهد.
جاذبه‌های طبیعی؛ درختانی که به آلمان فرستاده شدند
سخن از درختانی کهنسال رفت. آری در این منطقه درختان کهنسال گردو وجود داشته و بعضی هنوز هم وجود دارد که با قطر بیش از چهارمتر و عمر500 ساله روایتگر گذشته دیرپای این دیار است. متاسفانه در دوره پهلوی دوم تعداد زیادی از این درختان که اسناد زنده و خاموش این منطقه بودند، در قالب یک تجارت سیاه و با فرمان ارتشبد غلامعلی اویسی ریشه‌کن شده و به کشور آلمان فرستاده شدند و اسفرجان یکی از نقاط مورد نظر این تجارت بود و خود از داستان‌های غم‌فزای این دیار است.
جاذبه‌های فرهنگی؛ مکتب‌خانه‌هایی برای زنان
در زمینه فرهنگی پایه‌گذار آموزش مکتب‌خانه‌ای که سابقه‌ای چند صد ساله دارد و قابل تأمل است، به صورتی که در کنار مکتب خانه‌های متعدد در اسفرجان حتی برای زنان نیز مکتب‌خانه‌ای توسط مرحوم گوهرشاد اعتمادی که از فرزندان اعتمادالدوله (صدر اعظم شاه سلطان حسین صفوی) بود، در این دیار برپا بوده که به زنان خواندن قرآن و ادعیه مذهبی را آموزش می‌داده است.این آموزش‌ها زمینه را برای پایه‌گذاری آموزش به سبک نوین مهیا کرده است و مرحوم علی اصغر ایرج در سال 1307 اولین دبستان را به نام هاتف راه‌اندازی کرد و چندین نسل را خود آموزش داد و معلمان توانا را از جاهای مختلف برای آموزش به فرزندان این خطه، دعوت کرد و خود سکاندار آن دبستان شد، و امروز بیشتر تحصیلکردگان اسفرجانی به صورت مستقیم و غیرمستقیم از زحمات او بهره برده‌اند و شکوفایی کنونی علم و فرهنگ اسفرجان مدیون اندیشه خیرخواهانه آن بزرگ مرد است. تقدیم بیش از یکصد شهید و از آن جمله سردار بزرگ شهید سید ابراهیم میرکاظمی، جلوه‌ای دیگر از عمق خردورزی و آرمان‌گرایی مردم اسفرجان است و همین حقیقت بود که اینجا را به عنوان نمونه در دهه 60 در سطح استان معرفی کرد و مصداق این شعر نمود که: «دیاری کهن، مردمی نیک خو/ مبارک پی و راد و فرخنده خو/ گه رزم بیــــگانه از خویشتن/ به دانشـــوری شهــــره انجمن»
مردم‌شناسی؛ از ذوالفنون تا افشین یداللهی
از جمله شاعران این دیار باید از مرحوم عباس وزیری (وکیل‌الرعایا)، محمد حسن افکار و از شعرای کنونی می‌توان از مرحوم بهروز سلطانیان، متخلص به «ریحان» صاحب منظومه‌ها و مجموعه‌های شعری متعدد و همچنین ترانه‌سرای معروف کشور، دکتر افشین یداللهی و خسرو شیبانی، عباسعلی سلطانیان، ابوالفضل خوشنظر، حاج حسن بهرامی و دیگران یاد کرد. از جمله هنرمندان منتسب به این دیار باید از مرحوم عباس ذوالفنون اسفرجانی یاد کرد که در اوایل قرن حاضر موفق به کسب عنوان درج یک هنری از وزارت فرهنگ وقت شد و شاگردانی چون استاد حاج میرزا آقا امامی را تربیت کرد که در فن تجلید بی‌نظیر بود. اما یگانه هنرمند معرق چرم و سوخت، استاد علی اسفرجانی است که آثارش بارها در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی بارها به نمایش درآمد و در آخرین سفرش در سال 1381 به اسفرجان درصدد برآمد مرکزی فرهنگی هنری بنا کند که آفتاب عمرش به زوال مرگ غروب کرد، و اين امر تحقق نيافت. در این دیار فرهیختگان علمی در سطوح بالا زیاد هستند که ضمن صاحب تألیفات ارزشمند، در مراکز علمی دانشگاهی مشغول تدریس هستند. کانون قلم اسفرجان و انجمن اسفرجانی‌های مقیم اصفهان از تشکل‌های مردم‌نهاد اسفرجان است که امید است با بهره‌گیری از خیل تحصیلکردگان متعدد خدمات شایسته‌ای به دیار آباء و اجدادیشان، اسفرجان کنند. درصد عمده‌ای از جمعیت این دیار را تیره‌هایی از ترکان قشقایی تشکیل می‌دهند که با مشی نیکو در شغل‌های دامپروری و زنبورداری مشغول‌اند. آب و برق و گاز و قرار گرفتن در کنار محور شمال جنوب کشور، وجود قطب صنعتی،گردشگری، هوای مطبوع، ظرفیت‌های مناسب برای کشاورزی و دامپروری، نیروی انسانی ماهر و تحصیلکرده و... از ظرفیت‌های مناسب جهت سرمایه‌گذاری و توجه مسوولان در جهت عمران این خطه از کشور است.گردشگر: نگارنده مطلب «اسفرجان» مطلبش را با امید به این که به داشته‌های بالفعل و بالقوه این منطقه توجهی در خور شود، به پایان برده است. او تاکید می‌کند: «منطقه‌ای با این شرایط و امکانات و ظرفیت‌های ارزشمند، چطور اکنون به وضعیت رقت‌باری دچار شده است که قابل بیان نیست و هر روز مهاجرت و تعطیلی مراکز خدمت‌رسانی ضربه‌ای به عمران و سرزندگی این دیار وارد می‌کند؟ و چطور دیاری که روزی تا حدود پنج هزار جمعیت را در خود داشته، اکنون رو به خاموشی و سردي غم‌فزایی پیش می‌رود؟» به گفته نویسنده کتاب « اسفرجان»، آب نسبتا فراوان و زمین‌های وسیع می‌تواند بهترین گزینه برای ترویج کشاورزی مدرن و پیشرفته و رونق دامپروری در این منطقه باشد. او همچنین بر اهمیت صنعت گردشگری در زنده‌کردن مناطقِ پرقوت اما مغفولی مانند اسفرجان، هونجان و امین‌آباد تاکید کرد. اگر مایل به بازدید از روستای خوش آب و هوا و آرام اسفرجان هستید و به اطلاعات بیشتری درباره منطقه نیاز دارید، می‌توانید با آیت الله قاسمی (09136538525) نویسنده کتاب « اسفرجان در گذر ایام» تماس بگیرید.