متن و عکس معصومه مومنی
دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی توریسم و مدرس دانشگاه

کوهستان الوند با قله های متعدد بالای
3 هزار متر و دره‌های سرسبز و پر از چشمه، همجوار شهری است که بلندای تاریخش به دامنه‌های این کوه گره خورده. نام همدان همواره در کنار الوند معنا پیدا می‌کند. اما در دامنه‌های این رشته کوه روستاهایی زیبا با آب و هوای بسیار مطبوع وجود دارند و بیشتر این روستاها از لحاظ معماری، خاص و چشم نوازند. در جنوب شرقی رشته کوه الوند و 20 کیلومتری شهر همدان در ارتفاع 2300 متری از سطح دریا، «ورکانه»، یکی از این روستاها قرار دارد که بحق می‌توان آن را نگین روستاهای الوند نامید. «ور» در گویش محلی به معنی«کنار» و«کانه» به معنی«چشمه» است وترکیب این دو به معنی «مکانی کنارچشمه» محسوب می‌شود. برای رسیدن به این روستا از شرق شهر همدان و جاده ملایر خروجی سد اکباتان در اوایل جاده را پی می‌گیریم و بعد از گذر از کنار دریاچه سد اکباتان و روستاهای «یلفان» و «علی آباد» به دوراهی ورکانه می رسیم. ورکانه جدای از طبیعت کوهستانی زیبا و برخوردار بودن از باغات دلپذیر از لحاظ معماری، تاریخ و طبیعت روستایی خاص و با قابلیت بالای جذب گردشگر محسوب می‌شود.

گشت و گذار در میان خانه‌های سنگی
خانه‌های روستا کاملا سنگی و عمدتا به صورت خشکه چین و از مصالح بوم‌آورد هستند. به عبارتی، تمامی سنگ‌های به کار رفته در ساختمان خانه‌ها از اطراف روستا تهیه شده‌اند. اما جالب آنکه، در هنگام تابش خورشید به این سنگ‌ها و انعکاس نور درخشان به نظر می‌رسند. سنگ نه‌ تنها در پی، بلکه در قسمت اعظم بناها در ساخت دیوارهای باربر و دیوارهای محوطه و حیاط‌‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اکثر این سنگ‌ها هم سنگ لاشه هستند که توسط ملات گل کار شده و پهنای این دیوارهای سنگی در طبقه همکف به یک متر هم می‌رسد. تنها عامل اتصال در دیوارهای سنگی نیز استفاده از تیرهای چوبی است. راه رفتن در میان کوچه‌هایی با دیوارهای سنگی و درب‌های چوبی که آنها نیز عمدتا از چوب درختان گردوی روستا ساخته شده‌اند، لذتی است که تنها در ورکانه می‌توانید تجربه‌اش کنید.

خاستگاه اسب اصیل ایرانی
نکته قابل توجه روستای ورکانه برای گردشگران علاقه مند به حیوانات، این است که این روستا برای اولین بار نژادی از اسب ایرانی- عرب را به دنیا معرفی کرده است. ماجرا از این قرار است که مری لیلی قره گوزلو (چهره جهانی پرورش اسب) دختر خان روستای ورکانه و تنها وارث دکتر نقی خان قره گوزلو، یکی از خوانین شش گانه خاندان قره‌گوزلو در این منطقه بوده است. این خاندان در دوره صفویه به منطقه همدان آمده‌اند و بسیار سرشناس بوده‌اند. یکی از آنها میرزاابوالقاسم خان ناصر الملک، آخرین نایب السلطنه قاجار و اولین فارغ التحصیل ایرانی دانشگاه آکسفورد، دیگری امیر افخم شورینی حاکم همدان در دوران ناصری و بعد از آن است. خانم مری لیلی قره گوزلو در جنوب روستا اسطبلی با معماری خاص ساخت و به تحقیق درخصوص اصلاح نژاد اسب ایرانی پرداخت و اسب ایرانی عرب (خوزستان) را معرفی کرد. امروز او را به عنوان بنیانگذار پرورش اسب اصیل ایرانی می‌شناسند و اسطبل او همچنان در این روستا مورد توجه علاقه‌مندان است. همچنین اسطبلی قدیمی‌تر نیز در روستا وجود دارد که همچنان در آن به پرورش اسب مشغول هستند.

زادگاه مخترع قلب مصنوعی، موزه شد
«رویاهای یک چوپان» نام یک فیلم مستند کانادایی است که از سرگذشت نابغه علمی جهان پروفسور توفیق موسیوند ساخته شده است. او متولد 1315 در این روستاست و تا سن 14 سالگی در ورکانه ساکن بود. اشتیاق او به تحصیل او را به دانشگاه تهران و کسب بورسیه دانشگاه آلبرتای کانادا کشاند. او صاحب اختراعاتی چون بای‌پس قلبی ریوی، امکان تشخیص پزشکی از راه دور و تنظیم و معالجه قلب، تعیین DNA انسان توسط اثر انگشت و ۱۴ اختراع پزشکی دیگر، عالی‌ترین مقام علمی جهان از انجمن سلطنتی کانادا و بریتانیا و نیز عضو انجمن دانشمندان نیویورک، بنیانگذار درمان پزشکی از راه دور، رییس بخش قلب و عروق انستیتو تحقیقات قلب دانشگاه اوتاوا (پایتخت کانادا) است. منزل کودکی او در روستای ورکانه هم اکنون به موزه تبدیل شده و مورد توجه علاقه‌مندان بسیاری است.

رنگ رودها و قنات و باغ‌های میوه
از دیگر جاذبه های روستای ورکانه می‌توان به جریان رودخانه‏های فصلی «سیمین» و «ورکانه» اشاره کرد. جریان دائمی آب قنات روستا و چشمه‏سارهای آن به ویژه در بهار و تابستان، طراوت خاصی به روستا می‏بخشند. باغات سترده گردو، زردآلو، انگور و سیب، هم حال و هوای منحصربه فردی برای ورکانه به ارمغان می‌آورند. کوه‏های اطراف روستا و دره‏های خان و جن، در فصول مختلف به ویژه در بهار که سرشار از طراوت و سرسبزی می‏شوند، مناظر زیبا و دلفریبی را ایجاد می‏کنند.